سیتارابین(Cytosine arabinoside)(NSC 63878)
سیتارابین یک داروی شیمی‌درمانی از گروه ضد متابولیت‌هاست که برای درمان لوسمی حاد، لنفوم و سایر سرطان‌های خون استفاده می‌شود. این دارو مانع سنتز DNA در سلول‌های سرطانی می‌شود.
توضیحات
سیتارابین یکی از مهم‌ترین داروهای ضد سرطان در درمان بیماری‌های خون به‌ویژه لوسمی میلوئیدی حاد (AML) و لنفوم‌های غیرهوچکینی است. این دارو یک آنالوگ نوکلئوزیدی از سیتیدین است که به‌جای ریبوز، حاوی قند آرابینوز است. عملکرد آن به‌صورت مداخله در همانندسازی DNA در سلول‌هایی است که در مرحله تقسیم قرار دارند. سیتارابین پس از ورود به سلول، فسفریله شده و به فرم فعال Ara-CTP تبدیل می‌شود. این ترکیب به DNA متصل شده و از طریق مهار DNA polymerase فعالیت همانندسازی DNA را متوقف می‌کند و در نهایت موجب مرگ سلول می‌شود. اثر آن بیشتر در سلول‌هایی دیده می‌شود که به سرعت تقسیم می‌شوند، مثل سلول‌های سرطانی. این دارو در دوزهای پایین یا بالا تجویز می‌شود. در دوزهای بالا ممکن است نفوذ به سیستم عصبی مرکزی (CNS) داشته باشد و برای پیشگیری از عود در مغز استفاده شود. گاهی به‌صورت تزریق داخل نخاعی (intrathecal) نیز مصرف می‌شود. عوارض جانبی شایع آن شامل سرکوب مغز استخوان (کاهش گلبول‌های سفید، قرمز و پلاکت‌ها)، تهوع، استفراغ، تب، بثورات پوستی و در دوزهای بالا سمیت مغزی (neurotoxicity) است. این دارو باید فقط تحت نظر پزشک متخصص خون یا انکولوژی تجویز شود و مصرف آن نیاز به بررسی منظم آزمایش‌های خونی دارد.
مواد تشکیل دهنده
سیتارابین (Cytarabine) سدیم کلرید بافر استات آب برای تزریق
نحوه مصرف
تزریق داخل وریدی (IV) تزریق زیرجلدی (SC) تزریق داخل نخاعی (intrathecal)
فارماکولوژی
دسته دارویی: ضد متابولیت، آنالوگ پیریمیدین فعال شدن داخل سلولی به Ara-CTP مهار DNA polymerase نیمه‌عمر پلاسمایی: حدود 10 دقیقه (در دوز استاندارد) دفع از طریق کلیه عبور از سد خونی-مغزی در دوز بالا
شکل دوز در دسترس
ویال تزریقی (محلول یا پودر برای تزریق)
واحد اندازه گیری دارو
میلی‌گرم (mg) گرم (g)
اوردوز
تظاهرات: نارسایی مغز استخوان شدید، خونریزی، عفونت، گیجی درمان حمایتی در بیمارستان تجویز آنتی‌بیوتیک در صورت تب و عفونت هیچ پادزهر اختصاصی شناخته نشده نظارت دقیق بر عملکرد مغز استخوان و مغز
اطلاعات نسخه گیری
فقط با نسخه متخصص انکولوژی یا هماتولوژی نیاز به بررسی CBC و تست عملکرد کبد و کلیه پیش از شروع درمان باید در بیمارستان یا مراکز مجهز تزریق شود
نحوه پذیرش نسخه
در مراکز تخصصی سرطان و بیمارستان‌ها تحویل توسط داروخانه بیمارستان با مهر پزشک متخصص اغلب تحت پوشش بیمه با تاییدیه خاص
خطرات
مصرف خودسرانه دارو به شدت خطرناک است و ممکن است منجر به عواقب برگشت ناپذیری شود لطفا قبل از مصرف هرگونه دارو حتما با یک پزشک مشکل خود را مطرح نمایید
خطرات مصرف با الکل
افزایش سمیت کبدی تداخل با عملکرد سیستم ایمنی افزایش احتمال تهوع و استفراغ توصیه به پرهیز کامل از مصرف الکل
خطرات مصرف در دوران شیردهی
احتمال عبور به شیر مادر خطر مهار مغز استخوان نوزاد توصیه به قطع شیردهی در طول درمان
خطرات مصرف در دوران بارداری
عبور از جفت و اثرات تراتوژنیک ریسک نقص‌های جنینی بالا دسته‌بندی بارداری: D منع مصرف مطلق در بارداری مگر در شرایط تهدیدکننده حیات نیاز به روش پیشگیری مطمئن از بارداری
تداخل غذایی
نوشیدن مایعات فراوان برای کمک به دفع دارو پرهیز از غذاهای چرب و سنگین در روزهای شیمی‌درمانی در صورت تهوع، مصرف غذاهای سبک و کم‌حجم مشورت با کارشناس تغذیه در موارد ضعف و کاهش وزن
دیگر خطرات
نارسایی مغز استخوان خطر خونریزی شدید بروز عفونت‌های شدید به‌دلیل سرکوب ایمنی نوروپاتی و آسیب عصبی در صورت تزریق داخل نخاعی نادرست، خطر مرگ وجود دارد
عوارض جانبی
تب تهوع و استفراغ کاهش شدید گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها التهاب ملتحمه (در دوز بالا) ریزش مو سمیت کبدی اسهال بثورات پوستی خواب‌آلودگی یا گیجی (در دوز بالا) نارسایی مغز استخوان نوروتوکسیسیتی (توهم، گیجی، تشنج)
موارد مصرف
سرطان خون
سرطان خون یک نوع بیماری بدخیم خونی و مغز استخوان است که در آن سلول‌های سفید خون (لوکوسیت‌ها) به‌صورت غیرطبیعی و خارج از کنترل تکثیر می‌شوند. این سلول‌ها عملکرد ایمنی را مختل می‌کنند و جای سلول‌های سالم را در مغز استخوان می‌گیرند.