دیابت یکی از شایع‌ترین بیماری‌های متابولیک در جهان است که میلیون‌ها نفر در سراسر دنیا از آن رنج می‌برند. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که بدن نتواند به‌درستی از انسولین، که هورمونی است که به تنظیم سطح قند خون کمک می‌کند، استفاده کند. دیابت می‌تواند مشکلات جدی برای سلامت فرد به وجود آورد و در صورتی که به‌درستی مدیریت نشود، به عوارضی مانند مشکلات قلبی، کلیوی، چشمی و عصبی منجر شود. در این مقاله، به بررسی انواع دیابت، علل، علائم، راه‌های پیشگیری و مدیریت آن خواهیم پرداخت.

انواع دیابت

دیابت به سه نوع اصلی تقسیم می‌شود:

1. دیابت نوع ۱
2. دیابت نوع ۲
3. دیابت بارداری

دیابت نوع ۱

دیابت نوع ۱ که به نام دیابت وابسته به انسولین نیز شناخته می‌شود، یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های تولیدکننده انسولین در پانکراس حمله کرده و آنها را از بین می‌برد. این باعث می‌شود بدن نتواند به‌طور کافی انسولین تولید کند. افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ معمولاً نیاز به تزریق منظم انسولین دارند تا سطح قند خون خود را کنترل کنند.

علل دیابت بسته به نوع آن متفاوت است و به عوامل متعددی مانند ژنتیک، سبک زندگی و محیط وابسته است. در ادامه، به تفصیل علل مختلف هر نوع دیابت را بررسی می‌کنیم.

۱. علل دیابت نوع ۱

دیابت نوع ۱ یک بیماری خودایمنی است. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های بتا در پانکراس، که مسئول تولید انسولین هستند، حمله می‌کند و آنها را تخریب می‌کند. این حمله منجر به کاهش یا توقف تولید انسولین می‌شود، که باعث افزایش سطح قند خون می‌شود.

عوامل مرتبط با دیابت نوع ۱:

• ژنتیک: عوامل ژنتیکی می‌توانند نقش مهمی در ابتلا به دیابت نوع ۱ داشته باشند. اگر یکی از والدین یا اعضای نزدیک خانواده به دیابت نوع ۱ مبتلا باشد، احتمال ابتلا به این بیماری در افراد دیگر خانواده نیز افزایش می‌یابد. برخی ژن‌های خاص می‌توانند حساسیت بیشتری نسبت به دیابت نوع ۱ ایجاد کنند.
• عوامل محیطی: عوامل محیطی مانند عفونت‌های ویروسی (مانند ویروس سرخک، اوریون و ویروس سرخچه) می‌توانند نقش محرک را در بروز دیابت نوع ۱ داشته باشند. این ویروس‌ها ممکن است سیستم ایمنی بدن را به گونه‌ای تحریک کنند که به سلول‌های بتا حمله کند.
• عوامل ایمنی: برخی از شرایط و بیماری‌های ایمنی مانند سندرم‌های ژنتیکی خاص (مانند سندرم داون یا سندرم ترنر) با افزایش خطر دیابت نوع ۱ مرتبط هستند.

۲. علل دیابت نوع ۲

دیابت نوع ۲ زمانی رخ می‌دهد که بدن نمی‌تواند به‌طور مؤثر از انسولین تولید شده استفاده کند یا تولید انسولین کافی ندارد. این وضعیت به نام مقاومت به انسولین شناخته می‌شود. دیابت نوع ۲ معمولاً به دلایل ترکیبی از عوامل ژنتیکی و سبک زندگی نادرست رخ می‌دهد.

عوامل مرتبط با دیابت نوع ۲:

• اضافه وزن و چاقی: یکی از مهم‌ترین عوامل خطر برای دیابت نوع ۲، اضافه وزن و چاقی است. به‌ویژه چاقی در ناحیه شکم (چاقی احشایی) به افزایش مقاومت به انسولین منجر می‌شود. بافت چربی اضافی می‌تواند باعث تولید هورمون‌هایی شود که حساسیت به انسولین را کاهش می‌دهند.
• کمبود فعالیت فیزیکی: فعالیت بدنی منظم می‌تواند به بهبود حساسیت به انسولین کمک کند. عدم فعالیت بدنی باعث افزایش وزن و مقاومت به انسولین می‌شود.
• رژیم غذایی ناسالم: مصرف زیاد قندهای ساده، چربی‌های اشباع و مواد غذایی فرآوری‌شده با خطر بالاتر ابتلا به دیابت نوع ۲ همراه است. غذاهای غنی از قند و چربی باعث افزایش وزن و مقاومت به انسولین می‌شوند.
• ژنتیک و سابقه خانوادگی: ژنتیک نقش مهمی در دیابت نوع ۲ دارد. اگر والدین یا بستگان نزدیک شما دیابت نوع ۲ داشته باشند، خطر ابتلا به این بیماری برای شما بیشتر است.
• سن: خطر دیابت نوع ۲ با افزایش سن افزایش می‌یابد. این ممکن است به دلیل کاهش فعالیت بدنی، افزایش وزن و کاهش کارایی پانکراس باشد. اما امروزه دیابت نوع ۲ در میان جوانان و حتی کودکان نیز در حال افزایش است.
• سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS): زنانی که دچار این سندرم هستند، به دلیل مقاومت به انسولین بیشتر در معرض خطر دیابت نوع ۲ قرار دارند.
• فشار خون بالا: فشار خون بالا نیز با افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ مرتبط است. این دو وضعیت اغلب با هم دیده می‌شوند و می‌توانند عوارض متعددی برای سلامتی ایجاد کنند.

۳. علل دیابت بارداری

دیابت بارداری نوعی دیابت است که در دوران بارداری رخ می‌دهد و معمولاً پس از زایمان از بین می‌رود. با این حال، این وضعیت می‌تواند نشان‌دهنده‌ی احتمال بالاتر دیابت نوع ۲ در آینده باشد.

عوامل مرتبط با دیابت بارداری:

• تغییرات هورمونی: در دوران بارداری، بدن هورمون‌هایی ترشح می‌کند که می‌توانند بر عملکرد انسولین تأثیر بگذارند. این هورمون‌ها باعث افزایش مقاومت به انسولین می‌شوند، که می‌تواند منجر به دیابت بارداری شود.
• اضافه وزن قبل یا در دوران بارداری: اضافه وزن یا چاقی در زنان باردار خطر دیابت بارداری را افزایش می‌دهد.
• سابقه خانوادگی: اگر یکی از اعضای خانواده‌ی نزدیک فرد سابقه‌ی دیابت بارداری داشته باشد، خطر ابتلا به این نوع دیابت برای او بیشتر است.
• سابقه دیابت بارداری در بارداری‌های قبلی: اگر زنی در بارداری‌های قبلی به دیابت بارداری مبتلا شده باشد، احتمال تکرار آن در بارداری‌های بعدی بیشتر است.
• سن بالای مادر در زمان بارداری: بارداری در سنین بالاتر (معمولاً بیش از ۲۵ سال) خطر دیابت بارداری را افزایش می‌دهد.

سایر عوامل خطرزا برای دیابت

در کنار عوامل ذکر شده برای هر نوع دیابت، برخی عوامل خطر عمومی وجود دارند که می‌توانند احتمال ابتلا به دیابت را افزایش دهند. این عوامل شامل:

• استرس: استرس‌های مزمن می‌توانند باعث افزایش هورمون‌هایی شوند که بر قند خون اثر می‌گذارند.
• بی‌خوابی و اختلالات خواب: کمبود خواب یا کیفیت پایین خواب می‌تواند به افزایش مقاومت به انسولین و افزایش وزن منجر شود، که هر دو عامل خطر برای دیابت هستند.
• مصرف دخانیات: سیگار کشیدن می‌تواند خطر دیابت نوع ۲ را افزایش دهد و بر عملکرد انسولین تأثیر بگذارد.

دیابت بارداری

دیابت بارداری زمانی رخ می‌دهد که زنان در دوران بارداری به دیابت مبتلا می‌شوند. این نوع دیابت معمولاً پس از زایمان از بین می‌رود، اما زنانی که دچار دیابت بارداری می‌شوند، در آینده بیشتر در معرض خطر دیابت نوع ۲ قرار دارند.

علائم دیابت

علائم دیابت می‌توانند متفاوت باشند، اما برخی از شایع‌ترین آنها عبارتند از:

• تشنگی مفرط
• تکرر ادرار
• خستگی و ضعف
• کاهش وزن ناگهانی
• تاری دید
• زخم‌ها و جراحاتی که به‌سرعت بهبود نمی‌یابند
• عفونت‌های مکرر

در صورتی که فردی با این علائم مواجه شد، بهتر است سریعاً به پزشک مراجعه کند تا تشخیص و درمان مناسب انجام شود.

تشخیص دیابت

برای تشخیص دیابت، پزشکان معمولاً آزمایش‌هایی انجام می‌دهند که شامل موارد زیر است:

1. آزمایش قند خون ناشتا: این آزمایش میزان قند خون پس از ۸ ساعت ناشتا بودن را اندازه‌گیری می‌کند. اگر قند خون بالاتر از ۱۲۶ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، احتمال دیابت وجود دارد.
2. آزمایش هموگلوبین A1c: این آزمایش سطح قند خون در طی دو تا سه ماه گذشته را بررسی می‌کند. مقادیر بالای ۶.۵ درصد نشان‌دهنده دیابت است.
3. آزمایش تحمل گلوکز خوراکی: فرد پس از نوشیدن محلولی حاوی گلوکز، میزان قند خونش مورد آزمایش قرار می‌گیرد. این آزمایش برای تشخیص دیابت بارداری نیز استفاده می‌شود.

عوارض دیابت

دیابت اگر به‌درستی مدیریت نشود، می‌تواند عوارض جدی برای سلامتی فرد به‌همراه داشته باشد. برخی از مهم‌ترین عوارض دیابت شامل موارد زیر است:

• بیماری‌های قلبی و عروقی: افراد دیابتی بیشتر در معرض خطر ابتلا به فشار خون بالا، سکته قلبی و سکته مغزی هستند.
• آسیب کلیه: دیابت می‌تواند به عروق خونی کوچک در کلیه‌ها آسیب برساند و باعث نارسایی کلیه شود.
• مشکلات چشمی: دیابت می‌تواند باعث آسیب به عروق خونی شبکیه چشم شود که به نابینایی منجر شود.
• آسیب عصبی: آسیب به اعصاب، به‌ویژه در ناحیه پاها، ممکن است منجر به درد، بی‌حسی و حتی از دست دادن حس در پاها شود.

پیشگیری از دیابت

پیشگیری از دیابت نوع ۲ و دیابت بارداری با تغییر سبک زندگی ممکن است. برخی از روش‌های پیشگیری عبارتند از:

1. رژیم غذایی سالم: کاهش مصرف قند و چربی‌های اشباع، افزایش مصرف میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به دیابت کمک کند.
2. ورزش منظم: فعالیت فیزیکی منظم به بهبود حساسیت به انسولین و کاهش وزن کمک می‌کند.
3. کاهش وزن: افراد دارای اضافه وزن بهتر است وزن خود را کاهش دهند تا خطر دیابت را کاهش دهند.
4. ترک دخانیات: سیگار کشیدن می‌تواند خطر دیابت نوع ۲ و عوارض آن را افزایش دهد.

درمان دیابت

درمان دیابت بسته به نوع آن متفاوت است، اما برخی از روش‌های رایج شامل موارد زیر می‌شود:

درمان دیابت نوع ۱

• تزریق انسولین: افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ نیاز به تزریق منظم انسولین دارند.
• رژیم غذایی و ورزش: تنظیم رژیم غذایی و ورزش منظم می‌تواند به کنترل سطح قند خون کمک کند.

درمان دیابت نوع ۲

• تغییر سبک زندگی: تغییرات در رژیم غذایی، ورزش و کاهش وزن اولین قدم در درمان دیابت نوع ۲ است.
• داروهای خوراکی: داروهایی مانند متفورمین به بهبود حساسیت به انسولین و کاهش تولید گلوکز در کبد کمک می‌کنند.
• انسولین: در برخی موارد، ممکن است افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ نیاز به تزریق انسولین داشته باشند.

درمان دیابت بارداری

• تغییرات در رژیم غذایی و ورزش: این دو عامل مهم‌ترین ابزار برای کنترل دیابت بارداری هستند.
• تزریق انسولین: اگر تغییرات در سبک زندگی کافی نباشد، ممکن است نیاز به تزریق انسولین باشد.

نقش رژیم غذایی در مدیریت دیابت

رژیم غذایی مناسب نقش کلیدی در مدیریت دیابت دارد. برخی از اصول تغذیه‌ای که می‌تواند به مدیریت دیابت کمک کند شامل موارد زیر است:

• کنترل مصرف کربوهیدرات‌ها: مصرف کربوهیدرات‌های پیچیده به‌جای کربوهیدرات‌های ساده، می‌تواند به تثبیت سطح قند خون کمک کند.
• افزایش مصرف فیبر: فیبر موجود در میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل به کاهش سرعت جذب قند و کنترل سطح قند خون کمک می‌کند.
• کاهش مصرف چربی‌های اشباع: مصرف چربی‌های اشباع می‌تواند خطر بیماری‌های قلبی را افزایش دهد که افراد دیابتی بیشتر در معرض آن هستند.