بیماری آبله: علائم، روش‌های درمان و پیشگیری | همه چیز درباره این بیماری ویروسی

آبله یکی از قدیمی‌ترین و خطرناک‌ترین بیماری‌های ویروسی در تاریخ بشر است. این بیماری به دلیل عفونت ویروسی واریولا (Variola Virus) ایجاد می‌شود و باعث بروز علائم شدیدی مانند تب و بثورات پوستی خاص می‌شود. اگرچه این بیماری در گذشته شیوع بسیار گسترده‌ای داشت، اما به لطف برنامه‌های واکسیناسیون، در سال 1980 توسط سازمان جهانی بهداشت ریشه‌کن شد. در این مقاله به بررسی تاریخچه، علائم، تشخیص، درمان و روش‌های پیشگیری از آبله خواهیم پرداخت.

تاریخچه آبله

بیماری آبله برای هزاران سال بشریت را تحت تأثیر قرار داده است. شواهد تاریخی نشان می‌دهد که این بیماری حتی در مصر باستان و امپراتوری روم نیز وجود داشته است. یکی از بزرگ‌ترین موفقیت‌های بهداشت جهانی، ریشه‌کن کردن این بیماری در دهه 1970 با استفاده از برنامه‌های گسترده واکسیناسیون بود. آخرین مورد شناخته شده آبله در سال 1977 در سومالی گزارش شد و در نهایت سازمان جهانی بهداشت در سال 1980 اعلام کرد که این بیماری به طور کامل ریشه‌کن شده است.

علائم بیماری آبله

بیماری آبله با یک سری علائم مشخص و تدریجی آغاز می‌شود که در زیر به تفصیل شرح داده شده‌اند:

1. فاز ابتدایی (پیش از بروز بثورات)

این مرحله معمولاً 7 تا 17 روز پس از تماس با فرد مبتلا آغاز می‌شود. علائم در این فاز شامل موارد زیر است:

• تب: تب ناگهانی و بالا، که می‌تواند به 38 تا 40 درجه سانتی‌گراد برسد. این تب معمولاً اولین علامتی است که بیماران تجربه می‌کنند.
• سردرد: سردرد شدید و مداوم، که ممکن است با حساسیت به نور همراه باشد.
• درد در ناحیه کمر و عضلات: احساس درد عمومی در بدن، به ویژه در ناحیه کمر و عضلات.
• خستگی و بی‌حالی: بیماران معمولاً احساس خستگی و ضعف عمیق می‌کنند و ممکن است تمایل به خواب بیشتری داشته باشند.
• کاهش اشتها: بیماران معمولاً از خوردن غذا امتناع می‌کنند و اشتهایشان به شدت کاهش می‌یابد.

2. فاز بثورات (بروز علائم پوستی)

پس از 2 تا 4 روز از شروع تب، بثورات پوستی شروع می‌شوند. این مرحله به تدریج پیشرفت می‌کند و شامل مراحل زیر است:

• بثورات اولیه: بثورات به صورت نقاط قرمز کوچک روی صورت، دست‌ها و سپس سایر نواحی بدن ظاهر می‌شوند. این بثورات معمولاً به صورت گروهی بروز می‌کنند.
• تبدیل به تاول: در عرض 1 تا 2 روز، این نقاط به تاول‌های پر از مایع تبدیل می‌شوند. این تاول‌ها می‌توانند بسیار دردناک و حساس به لمس باشند.
• خشک شدن و ایجاد دلمه: پس از چند روز، تاول‌ها شروع به خشک شدن می‌کنند و به دلمه‌های قهوه‌ای تیره تبدیل می‌شوند. این دلمه‌ها معمولاً پس از حدود 2 هفته از بروز بثورات پوستی، از بین می‌روند و ممکن است جای زخم باقی بگذارد.

3. سایر علائم همراه

• دردهای مفصلی: در برخی بیماران، دردهای مفصلی و استخوانی نیز گزارش شده است.
• ناراحتی‌های گوارشی: در برخی موارد، بیماران ممکن است دچار حالت تهوع یا استفراغ شوند.
• عفونت‌های ثانویه: به دلیل خراش‌ها و زخم‌های ناشی از بثورات، احتمال عفونت‌های ثانویه باکتریایی نیز وجود دارد.

عوارض بالقوه

بیماری آبله می‌تواند عوارض جدی و خطرناکی به همراه داشته باشد، از جمله:

• عفونت‌های باکتریایی ثانویه: زخم‌ها و تاول‌ها می‌توانند به عفونت‌های باکتریایی مبتلا شوند که ممکن است به درمان‌های آنتی‌بیوتیکی نیاز داشته باشند.
• زخم‌های پوستی: در برخی موارد، زخم‌های عمیق و قابل مشاهده بر روی پوست باقی می‌ماند که می‌تواند از لحاظ زیبایی و روانی برای بیمار ناراحت‌کننده باشد.
• نابینایی: آبله می‌تواند به عفونت چشم و در نهایت نابینایی منجر شود، اگرچه این عارضه نادر است.
• عوارض تنفسی: در موارد شدید، آبله می‌تواند منجر به عوارض تنفسی و مشکلات جدی در تنفس شود.

روش‌های تشخیص آبله

تشخیص آبله بر اساس بررسی علائم بالینی و سابقه تماس بیمار با ویروس صورت می‌گیرد. از آنجا که آبله ریشه‌کن شده است، تنها نمونه‌هایی از این ویروس در آزمایشگاه‌های خاص و کنترل‌شده نگهداری می‌شود. در صورت بروز موارد مشکوک به آبله (به عنوان مثال در نتیجه بیوتروریسم)، مراحل تشخیصی به شرح زیر انجام می‌شود:

1. بررسی علائم بالینی: اولین گام، مشاهده و ارزیابی علائم بالینی بیمار مانند بثورات پوستی، تب و سردرد است. تشخیص آبله به دلیل شباهت برخی از علائم آن با بیماری‌های دیگر مانند آبله مرغان، ممکن است دشوار باشد، بنابراین توجه دقیق به نوع بثورات و تاریخچه بیمار ضروری است.
2. آزمایش‌های تشخیصی خاص: در صورت وجود شک به بیماری، نمونه‌هایی از زخم‌های پوستی، بزاق یا سایر مایعات بدن برای تشخیص قطعی به آزمایشگاه ارسال می‌شوند. آزمایش PCR یکی از روش‌های دقیق تشخیص ویروس واریولا است.
3. مشاوره با متخصصین عفونی: در صورتی که مشکوک به بروز موارد جدید آبله باشید، باید فوراً با متخصصین عفونی و مقامات بهداشت عمومی مشورت کنید.

درمان بیماری آبله

درمان خاصی برای آبله وجود ندارد، اما راهکارهایی برای کاهش علائم و عوارض بیماری و پیشگیری از انتقال آن به دیگران وجود دارد. از آنجایی که آبله به صورت طبیعی ریشه‌کن شده است، واکسیناسیون نقش کلیدی در جلوگیری از بازگشت آن بازی می‌کند.

1. مراقبت‌های حمایتی

• تسکین علائم: بیماران نیازمند مراقبت‌های حمایتی هستند که شامل تسکین علائم مانند تب، درد و خارش می‌شود. استفاده از داروهای ضد درد (مانند استامینوفن) و ضد التهاب برای کاهش تب و درد مفید است.
• مرطوب نگه داشتن پوست: از مرطوب‌کننده‌ها و پمادهای خاص برای جلوگیری از خشک شدن و پوسته شدن زخم‌ها استفاده می‌شود.
• مصرف مایعات کافی: بیماران باید به اندازه کافی مایعات مصرف کنند تا از کم‌آبی بدن جلوگیری شود.

2. واکسیناسیون

• واکسن آبله: واکسیناسیون اصلی‌ترین روش پیشگیری از آبله است. در گذشته، واکسن آبله به تمامی افراد جامعه تزریق می‌شد، اما امروزه تنها افرادی که در آزمایشگاه‌های ویروس‌شناسی کار می‌کنند یا در معرض خطر بیوتروریسم هستند، واکسن دریافت می‌کنند.
• واکسن‌های جدیدتر: واکسن‌های نسل جدید برای جلوگیری از انتقال احتمالی ویروس‌های مشابه (مانند ویروس آبله میمون) نیز توسعه یافته‌اند. این واکسن‌ها عوارض جانبی کمتری نسبت به واکسن‌های قدیمی دارند.

3. داروهای ضد ویروسی

• تکوویریمت (Tecovirimat): یکی از داروهای جدیدی است که برای درمان موارد احتمالی آبله و بیماری‌های ویروسی مشابه تأیید شده است. این دارو برای کاهش شدت بیماری و جلوگیری از انتشار ویروس در بدن مؤثر است.
• سیدوفوویر (Cidofovir): داروی دیگری است که ممکن است در درمان آبله و ویروس‌های مشابه مورد استفاده قرار گیرد.

پیشگیری از آبله

از آنجا که آبله به صورت طبیعی ریشه‌کن شده است، نیازی به واکسیناسیون عمومی وجود ندارد. با این حال، افرادی که در معرض خطر خاصی هستند (مانند کارکنان آزمایشگاه‌های ویروس‌شناسی یا افرادی که در مناطقی با خطر بیوتروریسم کار می‌کنند) ممکن است واکسینه شوند. در صورتی که بروز مجدد آبله یا ویروس‌های مشابه رخ دهد، اقدامات زیر برای جلوگیری از انتشار بیماری ضروری است:

1. واکسیناسیون سریع افراد در معرض خطر
2. قرنطینه بیماران و افراد مشکوک
3. رعایت بهداشت دست و استفاده از ماسک و تجهیزات حفاظتی در صورت تماس با بیماران
4. آموزش عمومی و اطلاع‌رسانی درباره بیماری و راه‌های پیشگیری

نتیجه‌گیری

بیماری آبله یکی از بزرگ‌ترین تهدیدهای تاریخی برای سلامت بشری بود که با تلاش‌های جهانی به طور کامل ریشه‌کن شد. این بیماری با علائمی مانند تب، بثورات پوستی و زخم‌های دردناک همراه بود و می‌توانست بسیار کشنده باشد. خوشبختانه، به لطف برنامه‌های گسترده واکسیناسیون، امروز دیگر خطری از بابت آبله وجود ندارد، اما هنوز هم نمونه‌هایی از ویروس در آزمایشگاه‌های خاص نگهداری می‌شود. به همین دلیل، آمادگی برای مقابله با تهدیدات احتمالی مانند بیوتروریسم یا ظهور ویروس‌های مشابه ضروری است.

سوالات متداول درباره بیماری آبله

چگونه آبله منتقل می‌شود؟

ویروس آبله از طریق تماس مستقیم با ترشحات بدن فرد مبتلا، بزاق و قطرات کوچک حاصل از سرفه یا عطسه منتقل می‌شود. همچنین، تماس با لباس، ملحفه و وسایل شخصی آلوده نیز می‌تواند باعث انتقال ویروس شود.

1. آیا هنوز خطر ابتلا به آبله وجود دارد؟

خیر، بیماری آبله به طور کامل ریشه‌کن شده است و از سال 1980 هیچ مورد جدیدی از آن در جهان گزارش نشده است. با این حال، ویروس آبله در دو آزمایشگاه در ایالات متحده و روسیه به دلایل تحقیقاتی نگهداری می‌شود که همین امر نگرانی‌هایی درباره استفاده احتمالی از این ویروس به عنوان سلاح بیولوژیک ایجاد کرده است.

2. چگونه می‌توان از آبله پیشگیری کرد؟

پیش از ریشه‌کنی، واکسیناسیون موثرترین راه برای پیشگیری از آبله بود. واکسن آبله اولین بار توسط ادوارد جنر در قرن 18 میلادی توسعه داده شد و با موفقیت توانست از شیوع گسترده این بیماری جلوگیری کند. در حال حاضر، نیازی به واکسیناسیون عمومی برای آبله نیست، زیرا این بیماری دیگر وجود ندارد.

3. آیا درمانی برای آبله وجود دارد؟

در زمان شیوع، درمان خاصی برای آبله وجود نداشت و درمان بیشتر به صورت حمایتی بود، مانند کنترل تب و درد و پیشگیری از عفونت‌های ثانویه. با ریشه‌کنی بیماری، دیگر نیازی به درمان آن نیست.

4. آیا آبله می‌تواند دوباره شیوع پیدا کند؟

با ریشه‌کنی کامل آبله و واکسیناسیون گسترده، احتمال شیوع طبیعی این بیماری وجود ندارد. اما اگر ویروس آبله به هر دلیلی از آزمایشگاه‌های نگهداری خارج شود یا به عنوان سلاح بیولوژیک استفاده شود، ممکن است خطراتی ایجاد شود. به همین دلیل، نظارت‌های شدیدی بر نگهداری این ویروس در آزمایشگاه‌ها وجود دارد.

5. چرا ریشه‌کنی آبله مهم بود؟

ریشه‌کنی آبله به جلوگیری از مرگ و میر گسترده و هزینه‌های بالای درمانی کمک کرد. همچنین این موفقیت به عنوان الگویی برای مبارزه با بیماری‌های دیگر مانند فلج اطفال استفاده شد.

6. چه کسی اولین واکسن آبله را ساخت؟

اولین واکسن آبله توسط ادوارد جنر، پزشک انگلیسی، در سال 1796 توسعه داده شد. او با استفاده از ویروس آبله گاوی (cowpox) که یک نوع خفیف‌تر از بیماری بود، توانست افراد را در برابر آبله محافظت کند.

7. آیا افرادی که به آبله مبتلا می‌شدند، می‌توانستند بهبود یابند؟

بله، بسیاری از افراد مبتلا به آبله بهبود می‌یافتند، اما این بیماری همچنان نرخ مرگ و میر بالایی داشت. حدود 30 درصد از مبتلایان به نوع شدیدتر بیماری (Variola major) جان خود را از دست می‌دادند. کسانی که بهبود می‌یافتند، معمولاً با جای زخم‌های دائمی روی پوستشان روبرو بودند.